Przyznam szczerze, że zajmowanie się kobietami w ciąży dla lekarza, który nie jest ginekologiem położnikiem to pewne wyzwanie. Lekarze innych specjalności często “boją się” leczenia kobiet w ciąży. Jako kardiolog mam do dyspozycji wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące chorób serca u kobiet w ciąży, ale nie każdą ciężarną można “wtłoczyć” w ramy standardów, każda pacjentka musi być traktowana indywidualnie. Na szczęście ginekolodzy też mają swoje wytyczne, w tym i takie, które dotyczą właśnie poruszanego dziś przeze mnie tematu – aktywności fizycznej kobiet w ciąży.
Wpis okazał się na tyle obszerny, że podzieliłam go na 2 części.
Słowo o fizjologii…
Na początek trochę fizjologii – w ciąży czynność serca matki wzrasta od 20 tygodnia do mniej więcej 32 tygodnia, a zaczyna spadać kilka (2 – 5 dni po porodzie). Dochodzi do zwiększenia rzutu serca (do 6l/minutę w 32 tygodniu ciąży), pogrubienia ścian serca, zwiększenia objętości krwi krążącej (o 1,5 litra w 32 tygodniu ciąży). Jednocześnie zmniejsza się opór naczyń obwodowych. W układzie oddechowym wzrasta wentylacja minutowa, zmniejsza się zaś rezerwa płucna, zwiększeniu ulega maksymalny pułap tlenowy (VO2max). Nie bez znaczenia dla biegającej przyszłej mamy są również zmiany w tkance łącznej spowodowane hormonami. W ciąży dochodzi do rozluźnienia więzadeł i mięśni oraz zmian w stawach, a zatem istnieje większe ryzyko kontuzji. Pogłębia się lordoza odcinka lędźwiowego kręgosłupa, co może powodować bóle pleców. Wymienione przeze mnie procesy mają w większości przygotować organizm kobiety na poród, są normą, choć niekiedy mogą niepokoić, zwłaszcza w pierwszej ciąży.
Zmiany fizjologiczne, o których wspominałam wcześniej znacznie łatwiej będzie znieść kobietom, które wcześniej uprawiały sport, a serce przyzwyczajone jest do okresowej pracy z przyspieszonym tętnem. Panie, które nie trenowały mogą odczuwać nieprzyjemne kołatania serca czy duszności. Z własnej praktyki wiem, że to dość częsty powód wizyty zaniepokojonej ciężarnej u kardiologa.
Kobietom, które nie trenowały biegania nie zaleca się rozpoczęcia uprawiania tego sportu w ciąży. Zatem jeśli wcześniej nie biegałaś, a z obaw przed nadmiernym przyrostem masy ciała czy zwykłej chęci zwiększenia aktywności fizycznej dla zdrowia swojego i dziecka postanowiłaś zacząć właśnie teraz – nie angażuj się w intensywne treningi.
Wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Położników i Ginekologów porządkują nam kwestie związane z przeciwwskazaniami i wyborem właściwej aktywności fizycznej.
Wydolność organizmu w ciąży
Z uwagi na zmiany zachodzące w organizmie kobiety ciężarnej i reakcji organizmu na wysiłek fizyczny, podejmowanie wysiłków w oparciu o tętno nie jest zalecana. Lepszym wyborem jest skala oceny zmęczenia Borga (od 6 punktów – zupełnie niezmęczona do 20 punktów – maksymalne wyczerpanie). Istnieją również badania dowodzące, że nałożenie się zmian fizjologicznych zachodzących w ciąży oraz regularnych treningów daje znacznie lepsze efekty niż trening u kobiety niebędącej w ciąży 😉
Bezwzględne przeciwwskazania do ćwiczeń aerobowych w czasie ciąży
- Ciężka niedokrwistość
- Hemodynamicznie istotna wada serca
- Choroba płuc powodująca restrykcję
- Stan przedrzucawkowy lub nadciśnienie tętnicze indukowane ciążą
- Niewydolność cieśniowo-szyjkowa
- Ciąża mnoga zagrożona porodem przedwczesnym
- Utrzymujące się krwawienie w II i III trymestrze ciąży
- Łożysko przodujące po 26 tygodniu ciąży
- Przedwczesne pęknięcie błon płodowych
Względne przeciwwskazania do ćwiczeń aerobowych w ciąży
- Niedokrwistość
- Nieokreślona arytmia u matki
- Przewlekłe zapalenie oskrzeli
- Źle kontrolowana cukrzyca typu 1
- Otyłość patologiczna (BMI > 40)
- Skrajna niedowaga (BMI < 12)
- Siedzący tryb życia przed ciążą
- Poród przedwczesny w wywiadze
- Ograniczenie wzrostu wewnątrzmavcicznego płodu
- Źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze
- Ograniczenia ortopedyczne
- Źle kontrolowana choroby przebiegające z drgawkami
- Źle kontrolowana nadczynność tarczycy
- Ciężki nikotynizm
Bezpieczne aktywności w ciąży:
- Spacery
- Pływanie
- Rowerek stacjonarny
- Joga (tutaj uwaga na pozycje, które mogą powodować zmniejszony powrót żylny
- Pilates
- Bieganie (u kobiet biegających przed ciążą)
- Trening siłowy (u kobiet trenujących siłowo przed ciążą)
Aktywności zabronione w ciąży
- sporty kontaktowe
- sporty wiążące się z dużym ryzykiem upadku (m.in. narty wodne, narciarstwo zjazdowe, surfing, jazda konna, gimnastyka)
- nurkowanie
- “hot joga”
Amerykańscy eksperci podkreślają, że aktywność fizyczna kobiet ciężarnych wiąże się z niewielkim ryzykiem, a korzyści z niej (oczywiście u pacjentek bez wymienionych wyżej przeciwwskazań) są odczuwalne u większości z nich. Otyłe ciężarne, które się ruszają mają mniejsze ryzyko cukrzycy ciążowej, a przyrost masy ciała jest mniejszy.
W wielu klubach fitness organizowane są zajęcia dedykowane właśnie kobietom w ciąży, dobry trener na pewno dobierze odpowiednie ćwiczenia. Każda pacjentka jest inna, więc o zgodę na kontynuowanie aktywności fizycznej koniecznie spytaj swojego ginekologa.
Bibliografia:
Physical activity and exercise during pregnancy and the postpartum period. Committee Opinion No 650. American College of Obstetricians and Gynecologist. Obstet Gynecol 2015; 126:e135-42.
Bręborowicz G. Położnictwo i ginekologia, PZWL 2012